راهنمای شیردهی نوزادان دارای شکاف لب و شکاف کام

چگونگی تغذیه نوزادانی که با ناهنجاری مادرزادیِ شکاف لب و شکاف کام متولد می‌شوند از دوران نوزادی تا مدت‌ها بعد نیاز به داشتن آگاهی، تجربه و استفاده از روش‌های خاص است که مادران باید با آن آشنا شوند. تغذیه با شیر مادر در همۀ این نوزادان بسیار مهم، ضروری و حیاتی است. اما گاه این روش‌ها به سادگی میسر نبوده و باید با صبوری و ابراز همدلی با مادر و حمایت از او، این روش‌ها را به کار گرفت تا شیرخوار بتواند بیشترین استفاده را از این ماده حیاتی ببرد و از بروز مشکلات بیشتر در او جلوگیری شود.

شکاف کام چیست؟

پیش از بررسی هر چیزی بهتر است بدانیم، اصلاً شکاف کام چیست و شکاف لب نوزاد چه شرایطی است.‌ شکاف لب نوزاد و شکاف کام به تنهایی یا با هم، ناهنجاری شایعی است که ممکن است به شکل ارثی با ناهنجاری‌های دیگر همراه باشد و در فرزندان دیگر خانواده هم تکرار شود. شیوع شکاف لب با یا بدون شکاف کام حدود 1 در هر 7۵0 تولد و در نوزادان پسر بیشتر از نوزادان دختر است. شکاف کام به تنهایی حدود 1 در هر 2۵00 تولد است.

شکاف لب نوزاد اگر همراه با شکاف کام بوده و به‌خصوص اگر در هر دو طرف لب باشد، در تغذیه شیرخوار مشکل ایجاد می‌کند و با اختلال در رشد، جراحی ترمیمی را به تأخیر می‌اندازد. تغذیه به شکل مطلوب، از بلافاصله بعد از تولد تا ترمیم کامل، مهم‌ترین مسئلۀ این شیرخواران است.

نحوه شیر دادن به نوزاد شکاف کام

بزرگ‌ترین دغدغه درمورد این نوزادان نحوه شیر دادن به نوزاد شکاف کام است. برای نحوه شیر دادن به نوزاد شکاف کام می‌توان به دستورالعمل‌های زیر توجه کرد.

در مواردی که شکاف لب تنها و یک طرفه بوده یا شکاف کام کوچک و در جلو باشد و چنانچه شیرخوار به‌صورت نشسته و روبه‌روی پستان مادر نگه داشته شود و مادر چانه او و پستان را بین انگشت اشاره و شصت و بخشی از کف دست نگاه دارد، شکاف لب و کام پر شده و تغذیه مستقیم از پستان میسر می‌شود. به این ترتیب رشد نوزاد تأمین و برای ترمیم جراحی شکاف لب در یک ماهگی یا زودتر آماده می‌شود.

چنانچه این روش به تنهایی نتواند رشد مطلوب نوزاد را تأمین کند، لازم است مادر باقی شیرش را دوشیده و با قاشق، سرنگ، قطره چکان یا لوله معده ( N.G.T ) تا زمان جراحی به نوزاد بدهد و پس از جراحی شیردهی معمولی را از سر گیرد.

در نوزادانی که شکاف کام وسیع باشد ممکن است تغذیه مستقیم از پستان میسر نباشد. در این موارد نحوه شیر دادن به نوزاد شکاف کام متفاوت خواهد بود. در این موارد استفاده از پروتز مخصوص برای پوشاندن شکاف سقف دهان لازم است تا علاوه بر کمک به شیرخوار در تغذیه از پستان، سبب رشد مناسب آرواره و جلوگیری از تغییر شکل زبان شود. ضمناً از برگشت شیر به بینی و عفونت مکرر گوش و عفونت تنفسی هم جلوگیری کرده و امکان ترمیم جراحی شکاف کام را در زمان مناسب فراهم می‌کند.

مطالعات نشان داده‌اند، اگر بلافاصله بعد از به‌ هوش‌ آمدن از عمل جراحیِ ترمیم شکاف دهان و لبْ شیرخوار را به پستان مادر بگذارند، ترمیم زخم بهتر و سریع‌تر خواهد بود.

چرا باید حتی با وجود شکاف کام نوزاد، فرایند شیردهی انجام شود؟

مزایای شیر مادر، علاوه بر فواید تغذیه‌ای گوناگون، برای نوزادان با شکاف لب و کام شامل موارد زیر هم است:

• ارتباط عاطفی عمیق. تولد نوزادی با چنین ناهنجاری برای مادر ناراحت‌کننده و همراه با استرس و اندوه است. کمک‌کردن به مادر برای اینکه بتواند فرزند خود را شیر بدهد، در کاهش استرس و اندوه مادر و تشویق او به مراقبت بیشتر و بهتر از شیرخوارش بسیار مؤثر و به نفع فرزند، مادر و خانواده است.
• کاهش عفونت‌های مختلف. نوزادانی که با شکاف کام متولد می‌شوند استعداد بیشتری برای مبتلاشدن به عفونت گوش میانی دارند؛ زیرا، کانال طبیعی که از گوش میانی به گلو راه دارد (Eustachian tube) در این‌ نوزادان هنگام بلع به‌راحتی پر از مایع شده و زمینه را برای عفونت مکرر گوش میانی فراهم می‌سازد که می‌تواند به از دست دادن شنوایی منجر شود. تغذیه با شیر مادر در این شیرخواران به علت مواد ایمنی‌بخش آن و نوع مکیدن شیر از پستان مادر تا حد زیادی از این عفونت‌ها جلوگیری می‌کند.
• به علاوه این نوزادان بسیار مستعدند تا مایعات وارد ریه‌شان شود که در صورت تغذیه با شیر مادر عوارض آن از عوارض ورود آب قند و فرمولا به ریه بسیار کمتر است. ضمناً خطر آلودگی بطری و عفونت احتمالی ناشی از آن هم ندارد.
• رشد مطلوب فک و صورت. تغذیۀ مستقیم از پستان مادر موجب رشد بهتر فک و صورت در این نوزادن می‌شود؛ زیرا، با تغذیه از پستان حرکات فک و زبان به شکل خاصی صورت می‌گیرد که با تغذیه از بطری بسیار متفاوت است.

آیا شکاف کام نوزاد درمان دارد؟

بله. بعد از تولد و بعد از طی‌شدن مراحل اولیه رشد، در اولین فرصت که معمولاً یک ماهگی است می‌توان با کمک جراحی شکاف کام را برطرف کرد. از طرفی اکنون پروتزها و پستانک‌های مختلفی برای نوزادان مبتلابه شکاف کام تولید شده است که کمک شایانی به آن‌ها برای تغذیۀ صحیح و بهتر و همچنین رشد مطلوب‌تر می‌کند.

سوالات متداول در مورد شکاف کام نوزاد