بیماری‌هاسلامت عمومی

بیماری سرطان ریه؛ علائم، پیشگیری و درمان

سرطان ریه یکی از شایع ترین و در عین حال مرگبار ترین انواع سرطان در جهان است و متاسفانه در بسیاری از موارد دیر تشخیص داده می شود. آمار های جهانی نشان می دهد که سرطان ریه همچنان در صدر علت مرگ ناشی از سرطان در مردان و زنان قرار دارد. بخش مهمی از این آمار به دلیل مصرف دخانیات است، اما عوامل دیگری مانند آلودگی هوا، قرار گرفتن در معرض گاز رادون، برخی مواد شیمیایی صنعتی و زمینه ژنتیکی نیز نقش قابل توجهی در بروز این بیماری دارند. در عین حال، پیشرفت های اخیر در تشخیص زودرس و درمان های هدفمند و ایمونوتراپی، چشم انداز بیماران را نسبت به گذشته به شکل معنی داری بهبود داده است.

این مقاله با هدف افزایش آگاهی عمومی درباره سرطان ریه نوشته شده است و جایگزین مراجعه به پزشک و درمان تخصصی نیست. در صورت مشاهده علائم مشکوک یا داشتن ریسک بالا، حتما باید معاینه و پیگیری توسط پزشک متخصص ریه یا انکولوژی انجام شود. در ادامه، به زبان ساده و بر اساس منابع علمی معتبر، انواع سرطان ریه، علائم هشدار دهنده، روش های تشخیص، اصول پیشگیری و جدید ترین روش های درمان شامل جراحی، رادیوتراپی، شیمی درمانی، درمان های هدفمند و ایمونوتراپی را مرور می کنیم. همچنین به اهمیت ترک سیگار، نقش تغذیه و فعالیت بدنی، و جایگاه غربالگری با سی تی اسکن با دوز پایین پرداخته می شود تا شما با آگاهی بیشتر بتوانید از خود و خانواده تان در برابر این بیماری محافظت کنید یا در صورت ابتلا، گزینه های درمانی را بهتر بشناسید.

فهرست مطالب

سرطان ریه چیست و چه انواعی دارد

سرطان ریه بیماری ای است که در آن سلول های غیر طبیعی در بافت ریه به صورت کنترل نشده شروع به رشد و تکثیر می کنند. ریه ها دو عضو اسفنجی شکل در قفسه سینه هستند که وظیفه تامین اکسیژن و دفع دی اکسید کربن را بر عهده دارند. هنگامی که سلول های پوشاننده راه های هوایی یا بافت های عمقی ریه دچار تغییرات ژنتیکی می شوند، می توانند به سرطان تبدیل شوند. اگر این رشد مهار نشود، توده یا تومور ایجاد می شود و ممکن است به بافت های مجاور نفوذ کرده و از طریق خون یا لنف به سایر نقاط بدن گسترش پیدا کند که به آن متاستاز گفته می شود.

از نظر بالینی و پاتولوژیک، سرطان ریه به دو گروه اصلی تقسیم می شود: سرطان ریه سلول غیر کوچک یا NSCLC که حدود ۸۵ درصد موارد را شامل می شود و سرطان ریه سلول کوچک یا SCLC که حدود ۱۵ درصد موارد را تشکیل می دهد. NSCLC خود به زیرگروه هایی مثل آدنوکارسینوم، کارسینوم سلول سنگفرشی و سرطان سلول بزرگ تقسیم می شود. آدنوکارسینوم امروز شایع ترین نوع، به ویژه در غیر سیگاری ها و زنان است و اغلب در بخش های محیطی ریه دیده می شود. در مقابل، سرطان سلول کوچک رشد سریع تری دارد، زود تر متاستاز می دهد و معمولا به درمان اولیه حساس است ولی احتمال عود آن زیاد است.

علائم سرطان ریه و نشانه های هشدار دهنده

علائم سرطان ریه در مراحل اولیه ممکن است بسیار خفیف، غیر اختصاصی یا حتی کاملا بدون علامت باشد، به همین دلیل تشخیص اغلب در مراحل پیشرفته تر صورت می گیرد. شایع ترین علامت، سرفه مداوم یا تغییر در الگوی سرفه فردی است که سال ها سرفه مزمن داشته است. اگر سرفه بیش از سه هفته ادامه پیدا کند، شدید تر شود یا همراه با خلط خونی باشد، باید حتما جدی گرفته شود. تنگی نفس در فعالیت های ساده روزمره، خس خس سینه، درد مبهم یا تیر کشنده در قفسه سینه که با تنفس عمیق یا خنده بد تر می شود و خستگی غیر قابل توجیه نیز از نشانه های مهم هستند.

علائم سرطان ریه و نشانه های هشدار دهنده

با پیشرفت بیماری، ممکن است علائم عمومی تری مانند کاهش وزن ناخواسته، بی اشتهایی، تب خفیف، تعریق شبانه و ضعف شدید بروز کند. اگر سرطان به استخوان ها متاستاز دهد، درد استخوانی به ویژه در ستون فقرات، لگن یا دنده ها ایجاد می شود. درگیری مغز می تواند باعث سردرد های مقاوم، سرگیجه، اختلال دید، تشنج یا ضعف یک طرف بدن شود. گرفتگی صدا، بلع دشوار، تورم صورت و گردن یا برجسته شدن رگ های سینه می تواند نشانه درگیری غدد لنفاوی یا سندرم ورید اجوف فوقانی باشد. وجود هر یک از این علائم به معنای حتمی سرطان ریه نیست، اما در افراد سیگاری یا پرخطر، باید سریعا با پزشک مطرح شود.

  • سرفه جدید یا تشدید سرفه قدیمی بیش از ۳ هفته
  • خون در خلط یا سرفه خونی
  • تنگی نفس، خس خس سینه یا درد قفسه سینه
  • کاهش وزن غیر عمدی و خستگی شدید
  • سردرد، درد استخوان، گرفتگی صدا یا تورم صورت در مراحل پیشرفته

عوامل خطر سرطان ریه و گروه های پرخطر

مهم ترین عامل خطر سرطان ریه، مصرف دخانیات است. بر اساس داده های مراکز معتبر مانند موسسه ملی سرطان آمریکا، بین ۸۰ تا ۹۰ درصد مرگ های ناشی از سرطان ریه به طور مستقیم یا غیر مستقیم به سیگار کشیدن مرتبط است. هر چه تعداد نخ سیگار در روز و تعداد سال های مصرف بیشتر باشد، ریسک ابتلا بالاتر می رود. مصرف سیگار دست دوم یا قرار گرفتن طولانی مدت در معرض دود سیگار دیگران نیز ریسک را افزایش می دهد، به ویژه در کودکان و همسران افراد سیگاری. مصرف قلیان، سیگار الکترونیک و سایر شکل های دخانیات نیز بی خطر نیستند و می توانند در طولانی مدت به آسیب ریه و افزایش خطر سرطان منجر شوند.

عوامل محیطی دیگر شامل قرار گرفتن در معرض گاز رادون در محیط های بسته، آلودگی هوای شهری و صنعتی، تماس شغلی با مواد سرطان زا مانند آزبست، آرسنیک، نیکل، کروم و برخی ترکیبات نفتی نیز در بروز سرطان ریه نقش دارند. سابقه خانوادگی سرطان ریه و وجود برخی جهش های ژنتیکی می تواند حساسیت فرد را به اثرات این عوامل بالا ببرد. سن بالاتر از ۵۰ سال، سابقه بیماری های مزمن ریه مثل COPD و فیبروز ریه، پرتودرمانی قبلی قفسه سینه برای سایر سرطان ها و سیستم ایمنی ضعیف نیز از عوامل خطر محسوب می شوند. البته باید توجه داشت که سرطان ریه می تواند در افراد غیر سیگاری و حتی جوان هم رخ دهد، بنابراین عدم مصرف سیگار هر چند ریسک را به شدت کاهش می دهد، اما آن را به صفر نمی رساند.

نوع عامل خطرنمونه هاتوضیح
عوامل قابل تغییرسیگار، قلیان، سیگار دست دوم، آلودگی هوا، تماس شغلی با آزبست و مواد شیمیاییبا تغییر سبک زندگی و شرایط کاری تا حد زیادی قابل کنترل هستند.
عوامل غیر قابل تغییرسن بالا، سابقه خانوادگی سرطان ریه، جهش های ژنتیکی، رادیوتراپی قبلی قفسه سینهنیازمند پایش و غربالگری منظم و توجه بیشتر به علائم هستند.

پیشگیری از سرطان ریه و کاهش ریسک ابتلا

پیشگیری از سرطان ریه در درجه اول بر حذف یا کاهش عوامل خطری متمرکز است که می توان آن ها را کنترل کرد. مهم ترین اقدام، عدم شروع مصرف سیگار و در صورت مصرف، ترک کامل آن در کوتاه ترین زمان ممکن است. شواهد نشان می دهد که با قطع سیگار، پس از حدود ۱۰ سال، ریسک سرطان ریه به طور قابل توجهی کاهش می یابد، هر چند ممکن است هرگز به سطح یک فرد هرگز سیگاری نرسد. استفاده از برنامه های ترک سیگار، مشاوره رفتاری، دارو هایی مثل نیکوتین تراپی، بوبروپیون یا وارنیکلین می تواند شانس موفقیت را بالا ببرد. کاهش تماس با دود سیگار دست دوم در خانه و محل کار نیز ضروری است و بهتر است خانه و ماشین به طور کامل بدون دود باشند.

پیشگیری از سرطان ریه و کاهش ریسک ابتلا

کنترل آلودگی هوا در سطح شهری نیازمند سیاست های کلان است، اما در سطح فردی می توان در روز های با آلودگی شدید، از فعالیت سنگین در فضای باز پرهیز کرد و در صورت امکان از ماسک های استاندارد استفاده کرد. بررسی و کاهش سطح رادون در برخی مناطق جغرافیایی با استفاده از سیستم های تهویه و عایق کاری نیز توصیه می شود. رعایت نکات ایمنی در محیط کار مانند استفاده از ماسک و سیستم تهویه در تماس با مواد شیمیایی خطرناک اهمیت دارد. سبک زندگی سالم شامل تغذیه غنی از میوه و سبزی، مصرف کمتر گوشت فراوری شده، وزن مناسب و فعالیت بدنی منظم، علاوه بر کاهش ریسک سرطان ریه، خطر بسیاری از سرطان ها و بیماری های قلبی عروقی را نیز کم می کند.

  • ترک سیگار و پرهیز از هر نوع دخانیات
  • پرهیز از دود سیگار دست دوم در خانه و محل کار
  • کاهش تماس با آلودگی هوا و مواد شیمیایی شغلی
  • تغذیه سالم، ورزش منظم و حفظ وزن مناسب
  • بررسی امکان غربالگری با سی تی اسکن با دوز پایین در افراد پرخطر

تشخیص سرطان ریه و مراحل بیماری

تشخیص سرطان ریه با شرح حال دقیق، معاینه بالینی و استفاده از روش های تصویربرداری و آزمایشگاهی انجام می شود. در فردی که علائم مشکوک دارد یا در غربالگری، لکه یا توده ای در ریه دیده می شود، معمولا ابتدا عکس ساده قفسه سینه و پس از آن سی تی اسکن قفسه سینه انجام می شود تا محل، اندازه و ویژگی های ضایعه مشخص شود. در برخی موارد برای بررسی گسترش بیماری از تصویربرداری های پیشرفته تر مثل ام آر آی مغز یا اسکن PET استفاده می شود. اما تشخیص قطعی سرطان ریه تنها با مشاهده سلول های سرطانی در نمونه بافتی یا سلولی ممکن است.

برای تهیه نمونه بافتی از روش های مختلفی استفاده می شود. برونکوسکوپی که در آن یک لوله باریک مجهز به دوربین از طریق دهان یا بینی وارد راه های هوایی می شود، امکان دید مستقیم و نمونه برداری از ضایعات داخل مجاری را فراهم می کند. در توده های محیطی ریه، معمولا از بیوپسی با سوزن نازک تحت هدایت سی تی اسکن استفاده می شود. در صورت درگیری غدد لنفاوی مدیاستن، ممکن است از روش هایی مثل مدیاستینوسکوپی استفاده شود. پس از تایید تشخیص، نمونه در آزمایشگاه پاتولوژی از نظر نوع سلولی، بیان گیرنده ها و وجود جهش های مولکولی بررسی می شود تا تصمیم گیری درمانی دقیق تر انجام شود.

مرحله بندی سرطان ریه بر اساس اندازه و محل تومور اولیه، درگیری غدد لنفاوی مجاور و وجود یا عدم وجود متاستاز دور دست انجام می شود. در سرطان ریه سلول غیر کوچک، از سیستم مرحله بندی ۴ مرحله ای استفاده می شود که مرحله ۱ به بیماری محدود به ریه و مرحله ۴ به حضور متاستاز در سایر اعضا اشاره دارد. در سرطان ریه سلول کوچک، معمولا دو مرحله محدود و گسترده تعریف می شود. تعیین مرحله بیماری برای انتخاب بهترین روش درمان و برآورد پیش آگهی بسیار مهم است. در این مرحله، تیم چند تخصصی شامل فوق تخصص ریه، جراح قفسه سینه، انکولوژیست، رادیوانکولوژیست و پاتولوژیست با هم تصمیم گیری می کنند.

مرحلهتوضیح کلی
مرحله ۱تومور کوچک و محدود به یک لوب ریه، بدون درگیری غدد لنفاوی
مرحله ۲تومور بزرگ تر یا درگیری محدود غدد لنفاوی نزدیک ریه در همان سمت
مرحله ۳درگیری غدد لنفاوی مرکزی یا گسترش موضعی به ساختار های مجاور
مرحله ۴وجود متاستاز دور دست در اعضایی مانند مغز، استخوان، کبد یا ریه مقابل

درمان سرطان ریه؛ از جراحی تا درمان های نوین

انتخاب درمان سرطان ریه به نوع سلول، مرحله بیماری، وضعیت عمومی بیمار، بیماری های همراه و ویژگی های مولکولی تومور بستگی دارد. در مراحل اولیه سرطان ریه سلول غیر کوچک، جراحی به عنوان درمان اصلی محسوب می شود. در جراحی ممکن است تنها بخشی از یک لوب، یک لوب کامل یا در مواردی کل ریه درگیر برداشته شود. امروزه روش های کم تهاجمی مانند جراحی ویدئو کمک یا رباتیک، مانند آنچه در مراکزی نظیر مایو کلینیک و مراکز پیشرفته دیگر گزارش شده، به کاهش درد، کوتاه شدن مدت بستری و برگشت سریع تر بیمار به زندگی روزمره کمک می کنند. در برخی بیماران، پس از جراحی از شیمی درمانی یا رادیوتراپی تکمیلی استفاده می شود تا احتمال عود کاهش یابد.

در مراحل پیشرفته تر که جراحی امکان پذیر نیست یا تومور گسترده است، ترکیبی از شیمی درمانی، رادیوتراپی، درمان هدفمند و ایمونوتراپی استفاده می شود. شیمی درمانی از دارو های قوی برای از بین بردن سلول های سرطانی در سراسر بدن استفاده می کند و معمولا به صورت دوره ای تزریقی انجام می شود. رادیوتراپی با استفاده از پرتو های پر انرژی، سلول های سرطانی را در ناحیه مشخصی مثل ریه یا مغز هدف قرار می دهد. روش های پیشرفته ای مانند رادیوتراپی استریوتاکتیک بدن، امکان رساندن دوز بالا به تومور های کوچک در افراد غیر قابل جراحی را فراهم کرده اند. در سرطان ریه سلول کوچک، به دلیل رشد سریع و انتشار زود رس، معمولا شیمی درمانی همراه رادیوتراپی ستون اصلی درمان است.

یکی از بزرگ ترین پیشرفت ها در سال های اخیر، توسعه درمان های هدفمند برای بیماران مبتلا به سرطان ریه با جهش های خاص ژنتیکی است. برای مثال، در بیماران با جهش EGFR، ALK، ROS1، BRAF، MET، RET، NTRK و HER2، دارو های خوراکی یا تزریقی ویژه ای وجود دارد که مسیر های مولکولی درگیر در رشد تومور را مهار می کنند و در مقایسه با شیمی درمانی کلاسیک، اثربخشی بالاتر و عوارض متفاوتی دارند. گزارش های جدید مانند مطالعه روی داروی خوراکی هدفمند sevabertinib برای سرطان ریه سلول غیر کوچک با جهش HER2 نشان می دهد که بیش از ۷۰ درصد بیماران کاهش قابل توجه تومور را تجربه کرده اند. این دارو ها باید بر اساس تست مولکولی تومور و زیر نظر انکولوژیست استفاده شوند.

ایمونوتراپی یا درمان های تقویت کننده سیستم ایمنی نیز تحول بزرگی در درمان سرطان ریه ایجاد کرده اند. این دارو ها با مسدود کردن نقاط بازرسی ایمنی روی سلول های T، مانند PD 1 یا PD L1، به سیستم ایمنی کمک می کنند تا سلول های سرطانی را بهتر شناسایی و نابود کند. در بسیاری از بیماران با سرطان ریه پیشرفته، ترکیب ایمونوتراپی با شیمی درمانی یا استفاده از آن به تنهایی باعث افزایش طول عمر و بهبود کیفیت زندگی شده است. پژوهش های جدید روی سلول درمانی مانند TIL تراپی و واکسن های شخصی سازی شده مبتنی بر mRNA نیز در حال انجام است و امید می رود در سال های آینده گزینه های بیشتری برای بیماران فراهم شود. در عین حال، درمان حمایتی و تسکینی برای کنترل درد، تنگی نفس، اضطراب و سایر علائم، بخش جدایی ناپذیر برنامه درمانی است و نباید نادیده گرفته شود.

زندگی با سرطان ریه و مراقبت حمایتی

زندگی با تشخیص سرطان ریه چالش های عاطفی، جسمی و اجتماعی متعددی به همراه دارد. بسیاری از بیماران در آغاز با شوک، ترس و نگرانی از آینده روبه رو می شوند. داشتن آگاهی واقع بینانه از بیماری، طرح درمان و اهداف هر مرحله، به کاهش اضطراب کمک می کند. گفتگو صادقانه با تیم درمان، پرسیدن سوال درباره گزینه های درمانی، عوارض احتمالی و اثر آن ها بر کیفیت زندگی بسیار مهم است. حضور یک همراه در جلسات ویزیت، یادداشت کردن سوال ها و پاسخ ها و در صورت امکان استفاده از مشاوره روانشناسی یا گروه های حمایتی می تواند به بیمار و خانواده کمک کند با شرایط جدید سازگار شوند.

از نظر جسمی، مدیریت عوارض درمان مانند خستگی، تهوع، کاهش اشتها، زخم های دهانی، تنگی نفس و درد، نقش مهمی در حفظ کیفیت زندگی دارد. استفاده منظم و صحیح از دارو های تسکین دهنده، تمرین های تنفسی، فیزیوتراپی قفسه سینه، اصلاح تغذیه و در برخی موارد بهره گیری از اکسیژن تراپی می تواند مفید باشد. توصیه می شود حتی در حد توان، فعالیت بدنی سبک مثل پیاده روی کوتاه حفظ شود، زیرا به حفظ قدرت عضلات، بهبود خلق و کاهش خستگی کمک می کند. مراقبت تسکینی یا پالیاتیو، فقط برای پایان زندگی نیست، بلکه می تواند از ابتدای مسیر درمان در کنار درمان های ضد سرطان ارائه شود تا علائم بهتر کنترل شوند و تصمیم های درمانی بر اساس اهداف و ارزش های شخصی بیمار تنظیم شود.

نتیجه گیری

سرطان ریه همچنان یکی از مهم ترین چالش های سلامت در جهان و کشور ما است، اما شناخت بهتر علل، توجه به علائم هشدار دهنده، بهره گیری از روش های تشخیص زود رس و استفاده از درمان های جدید، چشم انداز بیماران را نسبت به گذشته بهبود بخشیده است. مصرف دخانیات، به ویژه سیگار، اصلی ترین عامل قابل پیشگیری این بیماری است و ترک آن مهم ترین گام در حفاظت از سلامت ریه ها به شمار می رود. علاوه بر آن، کاهش مواجهه با آلودگی هوا و مواد شیمیایی شغلی، اصلاح سبک زندگی و تغذیه و بررسی امکان غربالگری با سی تی اسکن با دوز پایین در افراد پرخطر، از اقدامات کلیدی برای کاهش بروز و مرگ و میر ناشی از سرطان ریه هستند.

تشخیص و درمان سرطان ریه فرایندی پیچیده و چند تخصصی است که باید زیر نظر تیم متخصص انجام شود و این مقاله تنها برای افزایش آگاهی و کمک به درک بهتر مفاهیم طراحی شده است، نه برای خود درمانی یا جایگزینی توصیه های پزشک. اگر شما یا یکی از اعضای خانواده تان در معرض خطر بالای سرطان ریه هستید یا علائم مشکوکی مانند سرفه مداوم، تنگی نفس یا سرفه خونی دارید، تعلل نکنید و هر چه سریع تر به پزشک مراجعه کنید. تشخیص زود هنگام می تواند تفاوت بزرگی در نتیجه درمان ایجاد کند. توجه به سلامت ریه ها، سرمایه گذاری مستقیم بر کیفیت و طول عمر شما است.

سوالات متداول درباره سرطان ریه

آیا سرطان ریه فقط در افراد سیگاری رخ می دهد؟

خیر. اگر چه اکثریت موارد سرطان ریه در افراد سیگاری یا کسانی که سابقه مصرف طولانی سیگار دارند دیده می شود، اما این بیماری می تواند در افراد غیر سیگاری هم رخ دهد. عوامل دیگری مانند آلودگی هوا، گاز رادون، تماس شغلی با مواد شیمیایی، سابقه خانوادگی و برخی جهش های ژنتیکی نیز می توانند در بروز سرطان ریه نقش داشته باشند. در سال های اخیر، بخشی از موارد آدنوکارسینوم ریه در زنان غیر سیگاری گزارش شده است. بنابراین هر فردی با سرفه مداوم، تنگی نفس یا علائم مشکوک باید ارزیابی شود، حتی اگر سیگار نکشد.

سی تی اسکن با دوز پایین برای غربالگری سرطان ریه به چه کسانی توصیه می شود؟

بر اساس راهنما های بین المللی، غربالگری سالانه با سی تی اسکن قفسه سینه با دوز پایین برای افراد ۵۰ تا ۸۰ ساله ای توصیه می شود که سابقه مصرف سنگین سیگار دارند، مثلا ۲۰ پک سال یا بیشتر، و در حال حاضر سیگار می کشند یا در ۱۵ سال گذشته آن را ترک کرده اند. این روش می تواند سرطان ریه را در مراحل اولیه و قابل درمان کشف کند و در برخی مطالعات باعث کاهش مرگ و میر شده است. تصمیم برای انجام غربالگری باید پس از مشاوره با پزشک و بررسی دقیق سود و زیان آن گرفته شود. در افراد غیر سیگاری یا کم خطر، انجام روتین سی تی اسکن برای غربالگری توصیه نمی شود.

آیا ترک سیگار بعد از تشخیص سرطان ریه هنوز فایده دارد؟

بله، ترک سیگار در هر مرحله ای از بیماری سودمند است. ادامه مصرف سیگار می تواند اثربخشی درمان هایی مانند جراحی، شیمی درمانی، رادیوتراپی و ایمونوتراپی را کاهش دهد و خطر عوارض قلبی و ریوی و بروز سرطان های دیگر را افزایش دهد. برعکس، ترک سیگار به بهبود عملکرد ریه، کاهش عوارض جراحی، تحمل بهتر شیمی درمانی و رادیوتراپی و کاهش احتمال ظهور سرطان جدید در ریه کمک می کند. علاوه بر این، ترک سیگار کیفیت زندگی را بهتر می کند و هزینه های درمانی و اقتصادی را کاهش می دهد. در نتیجه، حتی پس از تشخیص سرطان ریه نیز بسیار توصیه می شود هر چه سریع تر با کمک برنامه های تخصصی، سیگار را ترک کنید.

منابع علمی

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

کپچای تشخیص ربات (لطفا پاسخ درست را در جای مربوطه قرار دهید) *

دکمه بازگشت به بالا