زخم معده یا Stomach Ulcer به‌دلیل از بین رفتن پوشش محافظ معده بر اثر ترشح بیش از حد اسید معده ایجاد میشود. این اسید باعث بروز زخم‌های بازی در معده خواهد شد که در موارد حاد با درد، التهاب شدید و خونریزی همراه است. درد گوارشی یک وضعیت آزاردهنده جسمانی است که در صورت عدم درمان می‌تواند زندگی روزمره فرد را مختل کند. زخم معده از انواع رایج دردهای گوارشی محسوب میشود که خوشبختانه در حال حاضر قابل درمان خواهد بود، اما باید جدی گرفته شود. زیرا این بیماری با وجود این‌که مرگ و میر بالایی ندارد اما به‌دلیل شیوع نسبتا زیاد (حدود 15 درصد) از لحاظ روانی، اجتماعی و اقتصادی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اگر شما هم گاهی دچار دردهای خفیف تا شدید در معده می‌شوید تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
فهرست مطالب
- زخم معده چیست؟
- علت ایجاد زخم معده چیست؟
- علائم زخم معده چیست؟
- عوامل شکست درمان زخم معده چه هستند؟
- کدام مواد ضروری در ترمیم زخم معده اهمیت دارند؟
- عوارض زخم معده چیست؟
- روش تشخیص زخم معده چگونه است؟
- بررسی راههای درمان زخم معده
- سخن پایانی و سوالات متداول
زخم معده چیست؟
این عارضه همان زخم‌های باز در دیواره معده یا ابتدای روده کوچک (اثنی‌عشر) است. در اکثر مواقع شیره‌های گوارشی معده به دوازدهه (اثنی‌عشر) راه پیدا می‌کنند که باعث بروز بیماری زخم معده می‌شوند. زمانی‌که پوشش مخاطی معده و اثنی‌عشر فرسوده شوند، اسید معده و آنزیم‌های گوارشی، دیواره معده و دوازدهه را از بین می‌برند. نتیجه این فرآیند ایجاد زخم‌های باز است که توسط اسید معده دائما تحریک می‌شوند. این وضعیت در صورت عدم درمان می‌تواند موجب خونریزی یا ایجاد سوراخ در معده شود. خوب است بدانید که زخم معده سالانه افراد زیادی را درگیر می‌کند که به‌دلیل بی‌توجهی به علائم و عدم مراجعه به‌موقع پزشک، مشکلات جسمانی فراوان و پیامدهای اقتصادی زیادی برای آن‌ها در بر خواهد داشت.
علت ایجاد زخم معده چیست؟
این بیماری همیشه ناشی از موارد زیر است:
عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori)
این عفونت باکتریایی در معده زندگی می‌کند و سیستم ایمنی به‌راحتی آن را کنترل خواهد کرد. اما در برخی بیماران این عفونت بیش از حد تکثیر میشود و با اثرگذاری بر مخاط معده، التهاب مزمن و بیماری زخم معده ایجاد می‌کند. این بیماری معمولا در 60 درصد موارد دلیل زخم‌های اثنی‌عشر و 40 درصد عامل بروز زخم‌های گوارشی است.
استفاده بیش‌ازحد داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)
مصرف داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی همچون ایبوپروفن، ناپروکسن و آسپرین به ایجاد زخم در معده کمک می‌کنند. آن‌ها هنگام برخورد با پوشش معده باعث تحریک آن ناحیه یا از بین رفتن مخاط می‌شوند. بیش از 50 درصد زخم‌های گوارشی ناشی از استفاده طولانی مدت داروهای NSAIDs است.
سندرم زولینگر-الیسون
این وضعیت در بروز بیماری زخم معده کمتر شایع است اما شواهد نشان داده ترشح بیش از حد اسید معده در بیماران مبتلا به سندرم زولینگر-الیسون باعث بروز بیماری گوارشی مذکور میشود.
استرس فیزیولوژیکی شدید
استرس میزان PH بدن را از حالت نرمال تغییر داده و باعث افزایش ترشح اسید معده میشود. زخم معده‌های استرسی برخلاف زخم‌های معده معمولی که به آرامی شکل می‌گیرند، با سرعت بسیار زیادی ایجاد می‌شوند.
علائم زخم معده چیست؟
- شکم‌درد همراه با سوزش؛
- احساس سیری، التهاب یا انقباض؛
- ناتوانی در هضم غذاهای چرب؛
- سوزش معده؛
- حالت تهوع.
همان‌طور که قبلا گفتیم رایج‌ترین علامت زخم معده سوزش معده است. اسید معده درد را بدتر می‌کند، همین‌طور معده‌ی خالی. با خوردن غذاهایی که اسید معده را کاهش می‌دهند یا با مصرف داروهای کاهش‌دهنده‌ی اسید معده، می‌توان درد ناشی از بیماری را برطرف کرد، اما باید به یاد داشت که درد دوباره باز می‌گردد. این درد بین وعده‌های غذایی و شب‌ها شدت می‌گیرد.
تقریبا سه‌چهارم مبتلایان به زخم معده اصلا علائمی ندارند. در موادر نادر، علائم زخم معده شدید هستند، نظیر:
- استفراغ معمولی یا استفراغ خونی (که به رنگ قرمز یا سیاه است)؛
- خون تیره در مدفوع، یا مدفوع سیاه یا قیری‌رنگ؛
- دشواری تنفس؛
- حالت تهوع و استفراغ؛
- کاهش وزن بی‌دلیل؛
- تغییر اشتها.
عوامل شکست درمان زخم معده چه هستند؟
گاهی زخم‌های معده با وجود درمان، ترمیم نمی‌شوند یا به‌اصطلاح، زخم مقاوم به درمان هستند. علل زیر ممکن است باعث مقاومت به درمان شوند:
- مصرف نکردن داروها طبق دستور پزشک
- مقاومت برخی از گونه‌های هلیکوباکتر پیلوری نسبت به برخی آنتی‌بیوتیک‌ها
- ادامه استعمال دخانیات
- ادامه مصرف داروهای ضدالتهاب غیرکورتونی
- تولید بسیار زیاد اسید معده به دلیل سایر بیماری‌ها
- عفونت معده با میکروبی غیر از هلیکوباکتر پیلوری
- سرطان معده
- سایر بیماری‌هایی که موجب ایجاد ضایعات زخم‌مانند در معده یا روده می‌شوند، مانند بیماری کرون
به طور مشخص، برای درمان این بیماری مقاوم لازم است عاملی که از ترمیم زخم جلوگیری می‌کند، برطرف شود.
کدام مواد ضروری در ترمیم زخم معده اهمیت دارند؟
برخی مواد برای ترمیم هر نوع زخم در بدن مانند زخم معده باید در سطح ایده‌آل در خون و در بافت وجود داشته باشند که «پروتئین» مهم‌ترین آنهاست. برخی از سایر مواد لازم عبارتند از:
- روی (زینک): برای بهبود فعالیت سیستم ایمنی و به عنوان یک آنتی‌اکسیدان
- سلنیوم: برای تسریع التیام ضایعه
- ویتامین آ: در مقادیر کم برای ترمیم بهتر (هویج از منابع خوب ویتامین آ به شمار می‌آید.)
برنامه غذایی فرد از جهت ترکیب کلی کربوهیدرات، پروتیین و چربی، با رژیم غذایی عادی افراد تفاوتی ندارد، اما تامین مواد بالا باید با مشورت با کارشناس تغذیه یا مصرف متعادل مکمل غذایی در اولویت قرار گیرد.
زخم معده‌هایی که خوب نمی‌شوند:
زخم معده‌هایی که خوب نمی‌شوند اغلب زخم‌های ارتجاعی نامیده می‌شوند. دلایل بسیاری برای عدم بهبود زخم معده وجود دارد، ازجمله:
- مصرف نکردن داروها مطابق دستور پزشک؛
- برخی از انواع باکتری H.pylori که در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم هستند؛
- مصرف مداوم تنباکو؛
- مصرف مداوم مُسکن‌ها ازجمله آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسین سدیم (Aleve ،Anaprox و غیره) که خطر ابتلا به این بیماری را بالا می‌برند.
در موارد نادر، زخم معده می‌تواند بر اثر موارد زیر به وجود آید:
- تولید بیش از حد اسید معده، که اغلب در سندروم زولینگر–الیسون مشاهده میشود؛
- عفونتی غیر از باکتری H.pylori؛
- سرطان معده؛
- سایر یبماری‌ها که منجر به بروز زخم‌هایی در معده و روده‌ی کوچک می‌شوند که شبیه زخم معده هستند، مانند بیماری کرون (Crohn).
درمان زخم معده معمولا علاوه بر مصرف آنتی‌بیوتیک‌های مختلف، مستلزم از بین بردن عواملی است که ممکن است در روند درمان تداخل کنند.
اگر بر اثر این بیماری دچار مشکلی حاد نظیر خونریزی شدید یا پرفوراسیون (سوراخ‌شدگی معده) شدید، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشید. هرچند امروزه به دلیل وجود داروهای مؤثر فراوان کمتر از گذشته به جراحی نیاز میشود.
عوارض زخم معده چیست؟
چنان‌چه زخم معده درمان نشود، موارد زیر اتفاق خواهد افتاد:
- خونریزی داخلی: اگر خونریزی خفیف باشد می‌تواند موجب ابتلا به کم خونی شود. چنان‌چه خونریزی شدید باشد لازم است بیمار بستری شود یا به او خون تزریق شود. خونریزی شدید معده می‌تواند منجر به استفراغ خونی یا سیاه، یا مدفوع خونی یا سیاه شود.
- عفونت: زخم معده می‌تواند حفره‌ای در دیواره‌ی معده یا روده‌ی کوچک ایجاد کند و خطر ابتلا به عفونت حاد در حفره‌ی شکمی (peritonitis) را بالا ببرد.
- انسداد مسیر بلع غذا: این بیماری می‌تواند منجر به ورم، التهاب یا زخم در مسیر ورود غذا به دستگاه گوارش و انسداد آن شود. انسداد مسیر بلع ممکن است باعث شود زود احساس سیری کنید، بالا بیاورید و وزن‌تان کاهش یابد.
روش تشخیص زخم معده چگونه است؟
پزشک فوق تخصص گوارش برای تشخیص این بیماری ابتدا از شما در خصوص علائم و سابقه پزشکی‌تان سوال می‌پرسد. او با پرسیدن این سوالات می‌خواهد مطمئن شود آیا داروی ضدالتهابی غیراستروئیدی (NAID) استفاده می‌کنید یا در معرض عفونت هلیکوباکترپیلوری بوده‌اید یا خیر.
اگر علائم بیماری شما با نشانه‌های زخم معده یکی بود، پزشک برای بررسی بیشتر به آزمایشات دیگری نیاز دارد که در جدول زیر مشاهده می‌کنید:
| تست زخم معده | توضیحات |
| آندوسکوپی (EGD) | مشاهده بخش داخلی دستگاه گوارش و برداشت نمونه بافت برای بررسی بیشتر |
| معاینه با اشعه ایکس GI (بلغم باریم) | بررسی دستگاه گوارش فوقانی، معده و اثنی‌عشر به کمک اشعه ایکس |
| CT اسکن | بررسی اندام‌های داخلی بدن و ارزیابی میزان صدمات بیماری به دیواره معده یا روده |
| آزمایش خون | بررسی عفونت هیلوباکتر پیلوری |
| آزمایش مدفوع | تشخیص وجود عفونت هیلوباکتر پیلوری |
| تست تنفس | آزمایش دقیق برای اثبات وجود عفونت هیلوباکتر پیلوری |
بررسی راههای درمان زخم معده
درمان زخم معده بسته به علت آن متفاوت است. معمولا در طی درمان، اگر باکتری H.pylori وجود داشته باشد، باید آن را از بین برد و در صورت امکان مصرف آسپرین و مُسکن‌های مشابه آن را کاهش داد یا قطع کرد و با داروهای دیگر علائم زخم معده را بهبود بخشید.
داروهایی که برای زخم معده تجویز و مصرف می‌شوند عبارت‌اند از:
۱. داروهای آنتی‌بیوتیک برای کشتن باکتری H.pylori
اگر باکتری H.pylori در دستگاه گوارش شما پیدا شود، پزشک ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌ها را برای از بین بردن آن توصیه خواهد کرد. این آنتی‌بیوتیک‌ها عبارت‌اند از: آموکسی‌سیلین (Amoxil)، کلاریترومایسین (Biaxin)، مترونیدازول (Flagyl)، تینیدازول (Tindamax)، تتراسیکلین (Tetracycline HCL) و لووفلوکساسین (Levaquin).
مدت زمان مصرف این آنتی‌بیوتیک‌ها برحسب محل زندگی شما و مقاومت بدن‌تان به آنتی‌بیوتیک متفاوت است. شما احتمالا به مدت دو هفته باید آنتی‌بیوتیک بخورید و داروهای دیگر را نیز مصرف کنید تا اسید معده‌تان کاهش یابد. داروهایی که با آنتی‌بیوتیک مصرف خواهید کرد، بازدارنده‌ی پروتون پمپ (proton pump inhibitor) و شاید Pepto-Bismol خواهند بود.
۲. داروهایی که مانع تولید اسید و تسریع درمان زخم معده می‌شوند
بازدارنده‌های پروتون پمپ (PPIها) با غیرفعال کردن قسمت‌هایی از سلول که اسید تولید می‌کنند، اسید معده را کاهش می‌دهند. این داروها هم شامل داروهای بدون نسخه هستند هم داروهایی که تنها با نسخه‌ی پزشک تهیه می‌شوند. از میان این داروها می‌توان به این موارد اشاره کرد: اومپرازول (Prilosec)، لانسوپرازول (Prevacid)، رابپرازول (Aciphex)، اسومپرازول (Nexium) و پانتوپرازول (Protonix).
مصرف طولانی‌مدت بازدارنده‌های پروتون پمپ به‌خصوص با دُز زیاد، خطر شکستگی لگن، مچ و ستون فقرات را بالا می‌برد. از پزشک خود بپرسید که آیا مصرف مکمل‌های کلسیم می‌تواند این خطرها را کاهش دهد یا خیر.
۳. داروهایی برای کاهش تولید اسید
داروهایی که تولید اسید را متوقف می‌کنند و مسدودکننده‌های هیستامین (H-2) نیز نامیده می‌شوند، میزان اسید معده دستگاه گوارش شما را کاهش می‌دهند و بدین‌ترتیب زخم معده را بهبود می‌بخشند و روند درمان آن را سریع می‌کنند.
این داروها که هم بدون نسخه هم با نسخه قابل تهیه هستند، شامل رانیتیدین (Zantac)، فاموتیدین (Pepcid)، سیمتیدین (Tagamet HB) و نیزاتیدین (Axil AR) هستند.
۴. داروهایی که اسید معده را خنثی می‌کنند
پزشک شما ممکن است در رژیم دارویی‌تان داروهایی را برای خنثی کردن اسید معده بگنجاند. این داروها اسید معده را خنثی می‌کنند و سریعا می‌توانند درد معده را نیز برطرف کنند.
بسته به مواد اصلی به کار رفته در این نوع دارو باید دانست اسهال یا یبوست از عوارض جانبی مصرف این داروهاست.
سخن پایانی
شما در این مقاله با زخم معده و مهم ترین عوامل ایجاد آن آشنا شدید. همچنین از راههای تشخیص و درمان زخم معده آگاه شدید. اگر سوال یا نظری دارید آن را در کامنت مطرح کنید تا در اسرع وقت توسط ما جواب داده شود.
سوالات متداول
شایع‌ترین علامت شامل سوزش و گاز گرفتن در مرکز شکم است.
با گسترش زخم‌ها ممکن است این بیماری عوارض خطرناکی ایجاد کند. زخم‌ها می‌توانند باعث التهاب و تورم شوند و مسیر عبور غذا از دستگاه گوارش را مسدود کنند. در این شرایط غذا خوردن سخت بوده و شخص مدام استفراغ می‌کند. زخم‌های قدیمی نیز به‌مرور ممکن است منجر به سرطان معده شوند. افرادی که دچار زخم معده هستند، باید برای پیشگیری از سرطان معده هرچند وقت یک‌بار چکاپ انجام دهند.
