سنگ کلیه از پیشگیری تا درمان

تب و لرز علائم هشداردهنده‌ای هستند که در هنگام وجود سنگ کلیه باید به آ‌ن‌ها توجه کرد. تب و لرز نشان‌دهندۀ عفونت کلیه یا «پیلونفریت» است که اگر درمان نشود، می‌تواند زندگی فرد را به خطر بیندازد. اتفاقی که در پیلونفریت می‌افتد عفونت بافت کلیه به‌علت انسداد و تجمع ادرار در پشت سنگ است.

چه عواملی در ایجاد سنگ کلیه نقش دارند؟

عوامل متعددی در پس پردۀ تشکیل سنگ ادراری وجود دارند؛ ولی، همۀ آن‌ها در نهایت به یک موضوع منتهی می‌شوند؛ افزایش غلظت مادۀ معدنی در ادرار و رسوب آن.

در ادامه به چند مورد از عوامل دخیل در تشکیل انواع سنگ‌های سیستم ادراری اشاره شده است:

• چاقی: درصورتی‌که دچار اضافه وزن باشید، بیشتر در معرض ابتلا به کلیه سنگ‌‌ساز خواهید بود؛
• بیماری‌های کلیه: برای مثال بیماری کلیه پلی‌کیستیک که در آن خوشه‌های کیست مثل کلیه‌ها رشد می‌کند. این بیماران علاوه بر سنگ‌های کلیه ممکن است عملکرد کلیه خود را از دست بدهند؛
• تغذیه: مصرف زیاد مواد پروتئینی نظیر گوشت و نمک خطر ایجاد سنگ‌های کلیه را افزایش می‌دهند. درحالی‌که مصرف فیبر و سبزیجات و آب فراوان عوامل بازدارنده هستند؛
• ویتامین‌ها: افزایش سطح ویتامین D به‌دلیل آزادکردن مقادیر زیاد کلسیم، در خون و سپس در ادرار، ریسک سنگ ادراری را زیاد می‌کند. ویتامین C نیز مرتبط با نوع خاصی از سنگ‌های کلیه موسوم به «سنگ های اگزالاتی» است. در این میان، ویتامین B عاملی مفید و بازدارنده از سنگ کلیه است.
• برخی از بیماری‌های خاص: مانند بیماری‌هایی که متابولیسم و عملکرد کلیه را دچار تغییر می‌کنند: بیماری التهابی روده‌، پرکاری غدۀ پاراتیروئید و حتی دیابت می‌توانند باعث سنگ کلیه شوند.

و در نهایت، فاکتورهای فردی مثل مردبودن، چاقی و سن بالا. سنگ کلیه در مردان حدود 3 برابر بیشتر از زنان است.

در کلیه سیترات از ایجاد سنگ جلوگیری می‌کند و درصورتی‌که سیترات کاهش یابد، تشکیل سنگ‌های ادراری افزایش می‌یابد.

تشخیص سنگ کلیه

برای تشخیص سنگ‌های ادراری از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود. مهم‌ترین عامل در تشخیص سنگ کلیه علائم شخص است. درد پهلوها که به دستگاه تناسلی تیر می‌کشد یک علامت تشخیصی بسیار مفید در تشخیص سنگ کلیه است.

تشخیص استاندارد و نهایی و اصلی سنگ کلیه با تصویربرداری سی‌تی‌اسکن است که در آن سنگ و محلی که سنگ در آن قرار دارد تشخیص داده می‌شود. تصویربرداری اشعه ایکس نیز در موارد زیادی می‌تواند وجود سنگ را تشخیص دهد. بااین‌حال بعضی از سنگ‌های ادراری به‌دلیل جنسی که دارند در تصویربرداری مشخص نمی‌شوند.

انجام‌دادن برخی آزمایش‌ها و سونوگرافی نیز در تشخیص سنگ‌های ادراری کمک‌کننده است.

درمان سنگ کلیه

امروزه درمان سنگ کلیه پیشرفت چشمگیری پیدا کرده است. علاوه بر تجویز داروهای مسکن درد برای بیمار، پزشکان بسته به نوع سنگ و اندازۀ آن می‌توانند سنگ را از بین ببرند. یکی از پرکاربردترین روش‌ها در درمان سنگ کلیه شکستن سنگ به کمک امواج صوتی یا ESWL است. این روش به‌صورت سرپایی با بی‌حسی موضعی در طی یک تا سه جلسه انجام می‌شود و برای سنگ‌های کوچک‌تر از ۵/۱ سانتی‌متر مناسب است. زنان باردار، افرادی که عفونت ادراری دارند و افرادی که مشکلات انعقادی خون و خون‌ریزی دارند نباید از ESWL استفاده کنند.

در روش دیگر، که به‌اختصار PCNL نامیده می‌شود، با استفاده از سوراخی کوچک در پوست، ابزاری به شکل خودکار را وارد کلیه کرده و سنگ را خرد می‌کنند. این روش مناسب سنگ‌هایی است که اندازه‌ای معادل 2 سانتی‌متر یا بیشتر داشته و معمولاً در لگنچه کلیه، حالب و قسمت‌های پایین‌تر سیستم ادراری قرار گرفته‌‌اند. جراحی لاپاروسکوپی نیز ممکن است برای سنگ حالب به‌ویژه اگر اندازۀ بزرگی داشته باشد در نظر گرفته شود.

دفع سنگ کلیه

سنگ‌هایی که اندازۀ کوچک‌تری دارند وارد حالب می‌شوند و اگر اندازۀ آن‌ها خیلی بزرگ نباشد دفع سنگ کلیه رخ می‌دهد و از طریق ادرار دفع می‌شوند. برای دفع سنگ کلیه در چنین شرایطی باید بیمار مایعات فراوان دریافت کند.

تسکین درد سنگ کلیه

برای تسکین درد سنگ کلیه باتوجه‌به شرایط فرد و سلامت کلیه‌های او می‌توان از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند کترولاک استفاده کرد. داروی دیگر که برای تسکین درد سنگ کلیه استفاده می‌شود استامینوفن است. درصورتی‌که درد بیمار با این داروها کنترل نشود، می‌توان برای تسکین درد سنگ کلیه از داروهای مخدر ضددرد مانند مورفین و پتیدین استفاده کرد. برای استفاده از این داروها بررسی شرایط بیمار و همچنین تنفس بیمار هنگام تزریق ضروری است.

پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه

با اینکه سنگ کلیه بسیار شایع است؛ اما، با انجام‌دادن موارد ساده‌ای می‌توان از تشکیل سنگ کلیه پیشگیری کرد. چند توصیۀ ساده جهت پیشگیری از سنگ کلیه:

1. همیشه و به میزان کافی آب بنوشید؛
2. برخلاف تصور بسیاری از مردم، کلسیم پایین موجب بروز سنگ کلیه می‌شود. بنابراین مواد غذایی سرشار از کلسیم، نه تنها برای پیشگیری از پوکی استخوان توصیه می‌شوند، بلکه از ایجاد سنگ کلیه نیز جلوگیری می‌کنند. کلسیم به دفع اگزالات کمک می‌کند؛
3. نمک کمتری مصرف کنید؛
4. مصرف مواد غذایی حاوی اگزالات را محدود کنید. موادی مانند: اسفناج، شکلات، سیب‌زمینی شیرین، قهوه و فراورده‌های سویا؛
5. از مکمل ویتامین C بیش از حد استفاده نکنید؛
6. مصرف پروتئین‌های حیوانی را در رژیم غذایی خود محدود کنید.

منبع

Bhat P et al. The Washington Manual of Medical Therapeutics. Urinary stones. 2017. 35th ed. 602-4

سوالات متداول در مورد درمان سنگ کلیه